Armia Krajowa w powiecie ostrowskim

Tekst przekazany przez Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Koło Krajowe "Opocznik", Warszawa ul. Chłodna 31

 

Po wkroczeniu we wrześniu 1939 roku wojsk niemieckich na teren powiatu Ostrów Mazowiecka, prawie natychmiast, a z pewnością od końca listopada, zaczęły powstawać różnego rodzaju organizacje konspiracyjne zawiązywane przez byłych wojskowych lub politycznych działaczy terenowych drugiej Rzeczypospolitej. Działania te nie ominęły młodzieży, która skupiła się wokół swoich dawnych przełożonych z Harcerstwa, Przysposobienia Wojskowego lub nauczycieli. Tworzyła własne grupy szukające kontaktu z organizacjami o charakterze militarnym, rzadziej politycznym.

 

Pomimo represji wroga, na przełomie 1939 / 1940 roku powstaje na terenie okupacyjnego powiatu Ostrów Mazowiecka organizacja konspiracyjna (obok innych organizacji, takich jak: Organizacja Wojskowa "Wilki", Narodowa Organizacja Wojskowa, Tajna Armia Polska, Polska Organizacja Zbrojna, Komenda Obrońców Polski, Polska Niepodległa) o charakterze wojskowym oparta na wzorach i regulaminach przyjętych w Polskiej Organizacji Wojskowej, posługująca się nazwą Służba Zwycięstwu Polski. Przekształcona w nieco późniejszym okresie w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), który zgodnie z regulaminem z 16 stycznia 1940 roku stanowił "część składową Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej podległą przez Komendanta Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich".

 

W listopadzie 1941 roku funkcję Komendanta Obwodu Ostrów Mazowiecka objął z nominacji Komendy Głównej, kpt. Eugeniusz Mieszkowski ps. 'Łoza', 'Ossa', 'Ostry'. Jego decyzją utworzono trzy rejony, osiem ośrodków i komendę miasta Ostrów Mazowiecka. Sześć referatów Komendy tworzyło Sztab Obwodu. W Rejonach rozpoczęto tworzenie jednostki wojskowej na szczeblu kompanii, składającej się z plutonów tzw. szkieletowych działających w Ośrodkach. Bezpośrednio Obwodowi podporządkowane były plutony specjalne (dywersyjno - sabotażowe z symbolem SS) i służby pomocnicze. Przypuszczalnie to w tym czasie Komenda Podokręgu Warszawa Wschód nadała powiatowi Nr 12, a Obwodowi - podobnie jak innym z Podokręgu - kryptonim wywodzący się od nazwy ptaka - "Opocznik". Kryptonim ten obowiązywał w kontaktach zewnętrznych i nie znalazł się na żadnym ze 170 zachowanych dokumentach Obwodu. Pierwszy odnotowany na pismach z 1941 to 'Orzeł' i ostatni z 1944 roku "Wulkan".

 

Wraz ze zmianą nazwy ZWZ na Armię Krajową, na przełomie 1942 / 1943 roku, nastąpiła reorganizacja struktur terenowych Obwodu. Powołano w Obwodzie pięć Ośrodków (w miejscowościach Ostrów Mazowiecka, Brok - Małkinia, Poręba, Długosiodło, Wąsewo) i 9 Placówek. W Ośrodkach utworzono odpowiedniki obwodowych służb pomocniczych SOP (Służba Ochrony Powstania) i WSK (Wojskowa Służba Kobiet).

 

Komendantowi Obwodu zostali podporządkowani oficerowie do zadań specjalnych, jak np. oficerowie powołani dla tworzenia zalążków jednostki kawalerii i artylerii. Podlegał mu też bezpośrednio oficer ds. uzbrojenia przeszkolony między innymi w zakresie odbioru zrzutów oraz utworzony przy tartaku w miejscowości Dalekie, ośrodek szkoleniowy zwalczania i obsługi sprzętu pancernego. Dla zaspokojenia narastającego zapotrzebowania na kadrę, w ramach referatu III, rozpoczęto szkolenie na podchorążych i podoficerów na Kursach Zastępczych Szkoły Młodszych Dowódców.

 

W miarę porządkowania działalności organizacyjnej, w kwietniu 1943 roku, w ramach Referatu II Obwodu utworzono patrole do zadań specjalnych. Zadaniem ich było wprowadzenie porządku w terenie, wyeliminowanie band rabunkowych, odzyskiwanie broni, wykonywanie wyroków na zdrajcach. Nieco wcześniej inne sekcje, działające przy Placówkach, zostały powołane do prowadzenia akcji dywersyjnych i sabotażowych na środkach transportu drogowego i kolejowego i liniach łączności. Początkowo skromne działania nasiliły się w maju 1943 roku, po wydaniu przez KGAK rozkazu dnia 17.04.43 Nr 735/Kdw, który zobowiązywał Obwody do przeprowadzenia akcji 'Kośba' przewidującej równoczesne - w wielu obwodach - likwidowanie agentów, konfidentów, gestapo, współpracowników żandarmerii i innych policyjnych formacji, rozszerzonej o niszczenie dokumentów w gminach, utrudnianie zbiorów przez niszczenie maszyn rolniczych w gospodarstwach i zakładach przetwórstwa rolniczego.

 

Po śmierci Komendanta "Ostrego" - w maju 1943 roku - dowodzenie Obwodem przejął kpt. Józef Zdrajkowski ps. "Kłos" a następnie, od października 1943, kpt. Henryk Pracki ps. "Golski", "Rola". Ten ostatni sprawował swoją funkcję do połowy sierpnia 1944 roku.

 

W nocy z 14/15 września 1943 roku miejscowa Placówka o kryptonimie "Kufer" odebrała dla Obwodu - w rejonie wsi Jarząbka - zrzut broni, materiałów wybuchowych i radiostacji.

 

W końcu 1943 roku utworzony zostaje, z ukrywających się konspiratorów kilkunastoosobowy Lotny Oddział Bojowy (LOB) pod dowództwem ppor. Alfreda Wieczorka ps. "Tatar", który zwiększony później do stanu około 50 żołnierzy, od maja do sierpnia 44 roku pełnił, między innymi, zadania ochrony radiostacji W-24 pracującej dla potrzeb Komendy Głównej AK. W II kwartale 1944 roku został powołany Lotny Oddział Dywersyjny (LOD) pod dowództwem ppor. Feliksa Przybytniewskiego ps. 'Mieczysław'. W skład oddziałów włączeni zostali uczestnicy wszystkich patroli specjalnych.

 

Podany układ organizacyjny obowiązywał do lipca 1944 roku i został zmieniony w wyniku przygotowań do akcji "Burza". Wtedy to w lasach Puszczy Białej, mjr Antoni Jahołkowski ps. "Brzeski" - jako mianowany dowódca pułku - rozpoczął organizację 13 pułku piechoty Armii Krajowej, mobilizując w jego szeregi - zgodnie z otrzymanym rozkazem z Podokręgu Warszawa Wschód - członków obwodu "Opocznik".

 

W efekcie na terenie Obwodu utworzono III batalion 13 pp AK składający się z:

kompanii 7 - dowodzonej przez ppor. "Mieczysława"
kompanii 8 - dowodzonej przez ppor. "Tatara"
kompanii 9 - dowodzonej przez ppor. "Zygmunta" - Wacława Śladewskiego
kompanii 3 - dowodzonej przez ppor. "Sójkę" - Tomasza Grąbczewskiego
Batalion liczył około 950 żołnierzy, jednak ze względu na brak uzbrojenia, zmniejszono stan do około 450.

 

Zgrupowanie partyzanckie działające głównie w lasach wyznaczonych zabudową miejscowości Stara Pecyna, Wiśniewo, Jarząbka, Przedświt, Plewki, Małaszek przez 40 dni niepokoiło nieprzyjaciela nękając jego zaplecze, środki łączności i pojedynczych żołnierzy aktywną działalnością swoich patroli.

 

Do większych potyczek doszło w dniu 28 sierpnia 1944 roku w rejonie wsi Jarząbka i Plewki. W dniu 30 sierpnia, w warunkach okrążenia mjr 'Brzeski' wydał rozkaz o rozwiązaniu batalionu. Część żołnierzy - partyzantów, w ilości około 150 ludzi utworzyło oddział pod dowództwem ppr. Alfreda Wieczorka "Tatara". Okrążony przez wojsko niemieckie koło leśniczówki Pecynka oddział stoczył wielogodzinny bój o wyjście z okrążenia. W walce zginęło około 60 osób. Po wkroczeniu wojsk radzieckich dnia 03.09.1944 r. 'Tatar" w imieniu dowódcy zgrupowania zgłosił obecność na terenie Puszczy Białej i powiatu Ostrów Mazowiecka III batalionu 13 pp Armii Krajowej.

 

Podczas wojny straciło życie 10.342 mieszkańców powiatu Ostrów Mazowiecka (około 10% ludności) w tym 7.059 w egzekucjach, 1.247 w obozach i więzieniach, 993 w czasie działań wojennych, 195 podczas prac przymusowych, 96 w innych okolicznościach, a 752 zaginęło bez wieści.

 

Tradycje ostrowskiego Obwodu Armii Krajowej "Opocznik" podtrzymują:

 

Koła Światowego Związku Żołnierzy "Armii Krajowej" w miejscowościach:

• Małkinia - ul. Nurska 138/8
• Ostrów Mazowiecka - ul. Okrzei 1/37
• Warszawa - ul. Chłodna 31

Koła Związku Kombatantów RP i b. Więźniów Politycznych w miejscowościach

• Długosiodło - ul. Poniatowskiego 36
• Małkinia - ul. Ostrowska
• Ostrów Mazowiecka - ul. 3 Maja

 

Projekt,

CMS,

hosting

-

Maxus Net Communications 2007